Abstract:
Kaayyoon gooroo qorannoo kanaa qabiyyeewwan afwalaloo dikkoo Godina Harargee Bahaa Aanaa
Gurawaa xiinxaluudha.Qorannoon kun kan barbaachiseef dhaloonni har’a waa’ee afwalaloo
dikkoo hin beekne hojii qorannoo kanaan muuxannoo dikkoo irraa argataniin jiruufi jireenya
isaanii keessatti akka itti gargaaramaniidha.Saxaxni qorannoo kanaa saxaxaqorannoo
akkamtaati.Sababni isaas qorannoon kun mal lakkoofsaan alaa yookiin jechaan ibsuuti waan ta’eefi.
Maddi ragaalee qorannoo kanaa irra caalmaan madda ragaa tokkoffaati. Maddi ragaa lammaffaas
hangi tokko hammatameera. Iddattoon qorannoo kanaa immoo manguddoota dubartootaa kanneen
muuxannoo afwalaloo dikkoo qabaniidha. Malleen iddatteessuu qorannoo kana keessatti itti dhimma
bahame akaakuu mala iddatteessuu miti-carraaa ta’ee isaan keessaa malleen iddatteessuu akkayyoofi
darbaadabarsaati. Sababni akkayyoon filatameef manguddoota ragaa qorannoo kanaaf barbaachisu
irraa argatu qorataan dursee waan beekuuf mala akkayyoo kana gargaaramuun iddattoo qorannichaa
taasifateera; darbaadabarsaa filatameef immoo namoota afwalaloo dikkoo irratti beekumsa qaban garaa
namoota birootiin argate iddattoo taasisuuf kan gargaarameedha. Malleen funaansa ragaalee
qorannichaaiaf-gaaffii, marii garee xiyyeeffannaafi daawwannaadha.Malleen kunneen qorannoo
akkamtaa keessatti malleen filatamoo ragaalee qorannoo funaanuuf gargaaraniidh. Akkasumaas mala
qaaccessa ragaalee qoraanaa mala qaaccessa akkamtaaa keessaa mala qaaccessa qabiyyeeti.Ragaalee
malleen funaansa ragaaleetiin funaanaman irratti hundaa’uun qaaccessa taasifameen qabiyyeewwan
afwalaloo ijoo ta’an: balaaleffannaa gowwaa, jaalala hiriyaa, ibsa hariiroo hawaasummaa, gorsa,
arrabsoo, daa’ima faarsuu, ibsa waliin jireenyaa, ibsa miira ofii…kkf ta’uu ibsameera. Gama biraatiin
afwalaloon dikkoo hawaas-diinagdee dubartootaa keessatti faayidaa olaanaa qabaachuu ishee
xiinxalameera. Gama biraatiin afwalaloo dikkoo irratti yeroo ammaa wantoonni dhiibbaa uumaa jiran
maal fa’a akka ta’e eerameera.Akkasumaas afwalaloo dikkootti dubartoonni gargaaramaa jiraachuu
dhabuun hubatameera. Kanaafuu. Aadaafi duudhaa dubartootaa kan ta’e afwalaloon dikkoo
hirraanfatamaa waan jiruuf akka hin dagatamne gochuuf xiyyeeffannoo barbaachisa.Kunis dhalootni
har’aa barbaachisummaa dikkoo hubatanii xiyyeeffannaa kennuuf qabu. Akkasumaas namoonni
quuqama aadaafi duudhaa hawaasaa qaban wantoota afwalaloo dikkoo irratti dhiibbaa eesisaa jiran
dura dhaabbachuun afwalaloon dikkoo deebi’aa haala itti tajaajiluu malu fala kaa’uu qabu. Gama
birootiin biroon aadaafi turizimii sadarkaa adda addaatti hundeeffamanii jiran afwalaloo dikkoo irratti
xiyyeeffatanii kan hojjetan yoo ta’e dikkoon akka hin dagatamne gochuuf furmaata ta’a. Akkasumaas,
dhiibbaalee gama amantiifi ammayummaatiin afwalaloo dikkoo irra gahaa jiru hambisuuf hubannoo
kennuu keessatti qoodni biiroon aadaafi turizimii qabu murteessaadha. Dabalataanis afwalaloon dikkoo
dagatamee akka hin hafne gochuuf qaamni dhimmi kun ilaalu marti dikkoo irratti hojjechuu qaba